– शुलभ राज बराल

राजसी हिमालय चुचुराहरूमा बसेको नेपाल, विविध संस्कृति, मनोरम परिदृश्य र जीवन्त समुदायहरूको भूमि हो। यद्यपि, यसको प्राकृतिक सौन्दर्यको पछाडि अनगिन्ती चुनौतीहरू छन्, विशेष गरी यौन तथा प्रजनन स्वास्थ्य र अधिकारहरू (SRHR) का चुनौती। सामाजिक मापदण्ड, गरिबी, र स्वास्थ्य सेवामा सीमित पहुँचलाई मिलाउने देशमा, दिगो विकास र जनताको कल्याणका लागि SRHR का मुद्दाहरूलाई सम्बोधन गर्नु सर्वोपरि हुन्छ। यी चुनौतीहरूको बीचमा, भिजिबल इम्प्याक्ट संस्था आशाको किरणको रूपमा उभिएको छ, समुदायहरूलाई सशक्त बनाउन र यसको व्यापक पहलहरू मार्फत जीवन परिवर्तन गर्न अथक प्रयास गरि रहेको छ।

परिदृश्य बुझ्दै:

eHatiya

स्वास्थ्य सेवा र विकासमा उल्लेखनीय प्रगति गरे पनि नेपाल निरन्तर SRHRका चुनौतिहरूसँग जुधिरहेको छ। गहिरो रूपमा जोडिएको सांस्कृतिक र पितृसत्तात्मक मापदण्डहरूले अक्सर यौन तथा प्रजनन स्वास्थ्य सम्बन्धी विषयका छलफलमा बाधा पुर्‍याउँछ। फलस्वरूप, यसको चेतनाको अभावले व्यापक गलत सूचना, असुरक्षित अभ्यासहरू, र आवश्यक सेवाहरूमा सीमित पहुँच, विशेष गरी महिला, किशोरहरू, यौनिक तथा लैंगिक अल्पसंख्यक र अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरू जस्ता सीमान्तकृत समूहहरूको लागि बाधा पुर्‍याउँछ।

यी चुनौतिहरूलाई जोड्ने सामाजिक आर्थिक कारकहरू हुन्। नेपाल दक्षिण एसियाकै गरिब राष्ट्रहरू मध्ये एक हो, जहाँ यसको जनसंख्याको ठूलो हिस्सा स्वास्थ्य सेवामा सीमित पहुँच भएका ग्रामीण क्षेत्रमा बसोबास गर्दछन। धेरैका लागि, विशेष गरी संवेदनशील SRHR मुद्दाहरूको लागि, चिकित्सा सहायता खोज्नु आर्थिक बोझ र तार्किक चुनौतीहरूले भरिएको छ।
यसबाहेक, नेपालको भौगोलिक भूभागले स्वास्थ्य सेवा पुर्‍याउन ठूलो बाधाहरू प्रस्तुत गर्दछ। दुर्गम पहाडी क्षेत्रहरू र बाढी-प्रवण मैदानहरू प्रायः सेवाविहीन रहन्छन्, जसले SRHR सेवाहरूमा पहुँचमा विद्यमान असमानताहरूलाई बढाउँछ। जटिलता र प्रतिकूलताको यस पृष्ठभूमिमा, भिजिबल इम्प्याक्ट संस्था एक अटल पैरवी र SRHR सेवाहरूको प्रदायकको रूपमा स्थापित छ। जसले, SRHR का खाडलहरू पूरा गर्दै नेपालभरका समुदायहरूलाई सशक्त बनाउन प्रयासरत छ।

भिजिबल इम्प्याक्ट: परिवर्तनको लागि उत्प्रेरक

भिजिबल इम्प्याक्ट युवा महिलाहरुद्वारा नेतृत्व गरिएको नेपालमा अवस्थित संस्था हो । यस संस्थाको उद्देश्य किशोरकिशोरी, युवा, तथा महिलालाई जानकारीमा आधारित निर्णय लिन सशक्त बनाउनु र महिनावारी स्वास्थ्य, सुरक्षित गर्भपतन, परिवार योजना साथै वृहत्तर यौनिकता शिक्षा जस्ता यौन तथा प्रजनन् स्वास्थ्य र अधिकार सम्बन्धि मुद्दाहरुमा लगाईने लाञ्छना हटाउनु हो । तथ्यमा आधारित पैरवीका माध्यमबाट यस संस्थाले सन् २०१५ देखि नेपालका सातै प्रदेशका ४०० बढी युवालाई अभियान्ताका रुपमा प्रशिक्षित गर्दै स्थानीय देखि संघीय तहसम्म ५५००० बढी मानिसमाझ पहुँच पुर्याइसकेको छ ।

भिजिबल इम्प्याक्टको महत्वपुर्ण केन्द्रबिन्दु भनेको सामुदायिक संलग्नता हो। दिगो परिवर्तन भित्रबाट उत्पन्न हुन्छ भन्ने कुरालाई मान्यता दिँदै, संगठनले स्थानीय समुदायहरूसँग नजिकबाट सहकार्य गर्छ, उनीहरूलाई आफ्नै कल्याणको माध्यम बन्न सशक्त बनाउँछ। ग्रासरुट आउटरिच कार्यक्रमहरू, कार्यशालाहरू, र सामुदायिक फोरमहरू मार्फत, भिजिबल इम्प्याक्टले SRHR मा खुला संवाद, चुनौतीपूर्ण भ्रमहरु र र प्रजनन स्वास्थ्य वरपरका मिथकहरूलाई हटाउने कामलाई बढावा दिन्छ।

महत्त्वपूर्ण रूपमा, भिजिबल इम्प्याक्टले महिला, किशोरकिशोरी यौनिक तथा लैंगिक अल्पसंख्यक र अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरू सहित सीमान्तकृत समूहहरूको आवश्यकताहरूलाई प्राथमिकता दिन्छ। यी समुदायहरूले सामना गरेका अनौठो चुनौतीहरूलाई सम्बोधन गर्नका लागि आफ्नो हस्तक्षेपहरू मिलाएर, संगठनले SRHR इक्विटी तर्फको यात्रामा कोही पनि पछाडि नछोडेको सुनिश्चित गर्छ।

दिगो प्रभावका लागि पहलहरु

Youth for Access to Abortion for Youth (YAAY) परियोजनाले नेपालका युवाहरूमा सुरक्षित गर्भपतन पहुँच र वकालतलाई प्रवर्द्धन गर्ने उद्देश्यले प्रभावकारी पहलहरूको कार्यान्वयन गरेको छ। सबै प्रदेशहरूबाट २८ युवा च्याम्पियनहरूका लागि विस्तृत ३ -दिने गर्भपतन बुटक्याम्पको साथ सुरु भएको, परियोजनाले सहभागीहरूलाई वकालतको शिप र सुरक्षित गर्भपतनको बारेमा स्पष्ट मूल्यहरूको प्रशिक्ष्याँ गर्यो। यी च्याम्पियनहरू, मुख्यतया सार्वजनिक स्वास्थ्य, चिकित्सा, नर्सिङ, र व्यवसाय व्यवस्थापनको शैक्षिक पृष्ठभूमिबाट छन्, र प्रादेशिक वकालतका योजनाहरू बनाए र १८ जिल्लाहरूमा समुदाय-आधारित जनचेतनामुलकता सत्रहरू सञ्चालन गरेका छन्. यी सत्र हरुमा, लगभग १५०० सहभागीहरूलाई संलग्न भएका छन्। यसबाहेक, प्रत्येक प्रदेशमा युवाहरूको नेतृत्वमा क्लबहरूको गठनले यी समूहहरूबाट नयाँ च्याम्पियनहरू छनोट गरी निरन्तर ग्रासरुट सक्रियता सुनिश्चित गर्दछ।

थप रूपमा, परियोजनाले सुरक्षित मातृत्व र प्रजनन स्वास्थ्य अधिकार ऐन २०७५ को प्रभावकारी कार्यान्वयनको लागि वकालत गर्न स्थानिय तथा प्रादेशिक नीति निर्माताहरूसँग लबी बैठकहरू आयोजना गर्यो। विशेष रूपमा, यी अन्तरक्रियाहरूले स्थानीय सरकारहरूसँग सहकार्य गर्न र सान्दर्भिक पक्ष्यहरू परिमार्जन गर्न नीति निर्माताहरूबाट प्रतिबद्धताहरू सुनिश्चित गर्दै, ऐनको कार्यान्वयनमा महत्वपूर्ण कमीहरू पहिचान गर्‍यो। यसबाहेक, स्वास्थ्य सेवा प्रदायकहरू र मिडिया कर्मीहरूका लागि सञ्चालन गरिएको मूल्य स्पष्टीकरण र मनोवृत्ति रूपान्तरण (VCAT) सत्रहरू जस्ता लक्षित क्रियाकलापहरूले सुरक्षित गर्भपतन सम्बन्धी मनोवृत्ति र ज्ञानमा उल्लेखनीय सुधार गरेको छ।

यसबाहेक, मिडिया फेलोसिप कार्यक्रमहरू र रणनीतिक योजना बैठकहरूले परियोजनाको पहुँचलाई विस्तार गरेको छ र नेपालमा गर्भपतनलाई निरापरधिकरण गर्न सहयोगी प्रयासहरूलाई सबल बनाएको छ। नीति निर्माताहरू, स्वास्थ्य सेवा प्रदायकहरू, मिडिया, र युवाहरू लगायत विविध सरोकारवालाहरूको संलग्नताले परियोजनाको वकालत र जनचेतनाको समग्र दृष्टिकोणलाई जोड दिन्छ। परियोजनाका उल्लेखनीय नतिजाहरूमा सरोकारवालाको बढ्दो सहयोग, सरकारी निकाय संगको बढ्दो सम्बन्द सुधार, र गर्भपतन सेवाहरू खोज्ने व्यक्तिहरूको सफल कथाको सन्दर्भ समावेश छ।

संक्षेपमा, YAAY परियोजनाले नेपालको प्रजनन स्वास्थ्य सेवा परिदृश्यमा अर्थपूर्ण परिवर्तनका लागि बहुपक्षीय कार्य, सहयोग, सचेतना, र नीति संवादलाई बढावा दिँदै सुरक्षित गर्भपतन पहुँच र वकालत गर्न आफ्नो प्रतिबद्धता देखाएको छ।

प्रभाव र दिगोपन

YAAY परियोजनाको कार्यक्षेत्र बहुआयामिक छ र यसले नेपालको प्रजनन स्वास्थ्य परिदृश्यमा दीर्घकालीन परिवर्तनको परिकल्पना प्रतिज्ञा गर्दछ। गर्भपतन बुटक्याम्प र सामुदायिक सक्रियता जस्ता पहलहरू मार्फत, परियोजनाले प्रभावकारी रूपमा जनसमुदायमा सचेतना जगाएको छ र सुरक्षित गर्भपतनको संवादलाई प्रोत्साहन गरेको छ। युवाहरूको नेतृत्वमा क्लबहरू बनाएर र नीति निर्माताहरूसँग लबी बैठकहरू सञ्चालन गरेर, परियोजनाले युवा अभियन्ताहरूलाई मात्र सशक्त बनाएको नभएर नीतिगत छलफलहरूलाई पनि प्रभाव पारेको छ, जसले प्रजनन स्वास्थ्य ऐनको सुधार कार्यान्वयनका लागि प्रतिबद्धताहरू समेत निम्त्याएको छ। मूल्य स्पष्टीकरण र मनोवृत्ति रूपान्तरण सत्रहरूले स्वास्थ्य सेवा प्रदायकहरू र मिडिया कर्मीहरू बीच मनोवृत्ति र ज्ञानमा मूर्त परिवर्तन गरेको छ जसले, सुरक्षित गर्भपतन सेवाहरूको लागि थप सहयोगी वातावरण निर्माणमा योगदान पुर्‍याएको छ। यसबाहेक, परियोजनाको रणनीतिक योजना बैठकहरूले दिगो वकालत प्रयासहरूको लागि आधार तयार पारेको छ, यसले नेपालमा गर्भपतनलाई निरापरधिकरण बनाउने प्रयासमा प्रमुख भूमिका निर्वाह गरेका छन्। समग्रमा, YAAY परियोजनाको प्रभावले देशमा प्रणालीगत परिवर्तन र प्रजनन अधिकारलाई अगाडि बढाउन सहयोग पुर्याएको छ।

यद्यपि, सम्भवतः संस्थाको सबैभन्दा स्थायी प्रभाव यसको दिगोपन र समुदायको क्षमता अबिब्रिधिमा जोड दिनमा निहित छ। स्वास्थ्य सेवा प्रदायकहरू, सामुदायिक स्वास्थ्यकर्मीहरू, र सहकर्मी शिक्षकहरूका लागि तालिम कार्यक्रमहरूको माध्यमबाट परियोजनाले प्रभावकारिता सुनिश्चित गर्दछ र यसका पहलहरू प्रभावकारी मात्र नभएर स्थानीय रूपमा स्वामित्व र संचालित भएको कुरा पनि सुनिश्चित गर्दछ। समुदायको सीप र नेतृत्वमा लगानी गरेर, संस्थाले सशक्तिकरणको अभियानलाई बढावा दिन्छ ।

आगामी दिनमा, भिजिबल इम्प्याक्टले नेपालमा SRHR को वकालतलाई गति दिदै आफ्नो प्रतिबद्धतामा अडिग रही काम गर्ने योजना बनाएको छ। देशले विकास र सामाजिक परिवर्तनका जटिलताहरूलाई नेभिगेट गर्दै जाँदा, संस्थाले समानता, मर्यादा र सबैको सम्मान सम्बन्धि सिद्धान्तहरूद्वारा निर्देशित, अनुकुल र नवीन कार्य जारी राख्नेछ । सहयोगी, साझेदारी, प्रमाण-आधारित कार्यहरू मार्फत, भिजिबल इम्प्याक्टले नेपालका प्रत्येक व्यक्तिले आफ्नो यौन तथा प्रजनन स्वास्थ्य र अधिकारहरू महसुस गर्ने एक भविष्यको परिकल्पना गर्दछ ।